Alandar 2022 saria jaso duen Inés Garlandekin hizketan.

Inés Garlandek ez du istorioa sortzen hasteko gai jakin bat aukeratzen. Bere buruan irudi bat ikusten du eta, hari baten muturra balitz bezala, tira eta tira hasten da, barnean dauden pertsonaien tartean sartu gabe eta haiek zuzentzen duten istorio zirraragarrian barna. Halaxe sortu zen De la boca de un león lanaren, Alandar 2022 Saria eskuratu duen nobelaren, lehen kapitulua. Elkarrizketa honetan azaldu digu egileak gazteentzako nobela honen sorkuntza prozesua eta, liburuaren bidez, irakasleek nerabezaroarekin lotutako funtsezko gaiak nola lan ditzakezuen kontatu digu. Dagoeneko eskuragarri dago Ta-tum liburutegian!

 

Bere azken lanak, De la boca de un león izenekoak, Alandar 2022 Saria jaso du. Nola jaso duzu sari honen inguruko albistea eta zer esanahi du aitorpen honek zuretzat eta zure lanarentzat?  

Asko poztu ninduen! De la boca de un león isiltasuna hobea balitz bezala batzuetan isilarazi nahi izaten ditugun gaiak lantzen dituen nobela da. Idaztea, tarteka, oso mingarria izan zen eta, prozesu hartan, Tadeok iluntasunetik ateratzeko egiten duen bidea egin nuen. Hunkitu egin nau horrek sariaren irakurleak ukitu dituela jakiteak eta irakurle gehiago ukitzeko aukera izateak.

 

Eleberrian nerabezaroaren oinarri diren gai guztiak lantzen dituzu: haztea, heldutasuna, nortasunaren bilaketa… eta lehen amodioa. Nola sortu zen horren inguruan hitz egitearen ideia?

Inoiz ez dut pentsatzen gaietan. Hari muturra topatzen dut lehenengo. Kasu honetan, lehen kapituluko irudia izan zen: anaia zaharra bere anaia txikia entziklopedia astun-astunak eskuetan eustera behartzen ari da besoak gurutze forman irekita eta esku-ahurrak gorantz dituela, eta ez dio jaisten uzten muskuluak minduta eta nekatuta dituen arren.

Horixe izan zen hari muturra eta handik tiraka hasi nintzen. Kapituluaren amaierara iristerako, banekien tratu txarrak eguneroko kontua zirela eta gurasoek ez zutela ezer egiten, ez zirela jabetzen edo beste alde batera begiratzen zutela. Mutur hartatik tira eginez, beste anaia-arreba batzuk, etxe hartako isiltasuna, aita autoritarioa eta eleberria osatzen duten gainerako elementuak azaltzen hasi ziren.

Nire pertsonaiak dira gaiak ekartzen dituztenak. Nerabe baten buruan eta bizitzan banago, nerabezaroarekin lotutako gaiak ateratzen dira (haietako batzuk, indarkeria, tratu txarrak, askatasuna eta mendean jartzea, adibidez, ez dira soilik nerabezaroko gaiak); izan ere, idazten ari naizen bitartean, ni naiz nerabe hori.

 

Epaimahaiak balioa eman nahi izan dio lan honetan «indarkeria desaktibatzeko eredua ezarri ahal izateko etxeko gatazketatik abiatuta istorio bikain bat sortu izanari». Nondik sortu zen ideia hau?

Nobelak era askotako egoeren nahasketa du idazten dudan guztia bezalaxe: bizi nituenak, lekuko gisa ikusi nituenak, kontatu zizkidatenak, irakurri nituenak, filmetan ikusi nituenak eta imajinatu nituenak. Irudimena da, azken finean, oroimenaren eta asmaketaren arteko nahasketa hori. Irudiz eta egoeraz betetako tiradera ugari dituen fitxategi ikusezin handi bat dut eta, idazten dudanean, tiradera horiek ireki egiten dira eta oroitzapen horiek iraultzen dizkidate kontakizunak behar dituen heinean. Egin behar dudan gauza bakarra ez molestatzea da, ez izatea aurretiazko horrenbeste ideia. Hau da, behar dena ondoen dakien nire zati horri lasaitasunez lan egiten uztea.

 

2016an, Ala Delta Saria jaso zenuen Lilo lanarekin. Orduan ere intrigaz betetako nobela erabili zenuen eskolako jazarpenaz eta sare sozialen arriskuaz hitz egiteko. Zure ustez, eleberriak bitarteko ona al dira nerabeekin horren gai garrantzitsuez hitz egiteko?

Lehen esan dudan moduan, idazten ari naizenean, gai jakin baten inguruan ez hitz egiten saiatzen naiz. Besterik gabe, azaltzen den istorioa kontatu nahi dut. Gaiak istoriotik ateratzen dira, baina inoiz ez dut izaten aurretiazko planik. Baina gai batzuk hegan hasten dira idazten hasten naizen unean; sakon-sakonean denboran zehar horrenbeste aldatzen ez diren gai emozionalak dira. Eta, horren ondorioz, haurrentzat garrantzitsuak diren gaiak sortzen dira, horiek baitira gertatzen ari zaizkien kontuak.

Nik begiratu besterik ez dut egiten. Interesatzen zaizkidalako, eta haurrei proposatzen dieguna eta haiek guri proposatzen digutena begiratzea interesatzen zaidalako. Asko kostatzen zaigu «hau horrela da beti horrela izan delako eta beti hala egin izan delako» ideiatik ateratzea. Pentsa dezagun beste aukera batzuetan!

 

De la boca de un león liburuan, Tadeoren azalean jarri zara. Argentinan bizi den eta familiako arazoak dituen gaztea da Tadeo. Nolako esperientzia izan da nerabe baten tokian jartzea?

Uste dut ona naizela nerabe baten azalean jartzen! Neurri batean, niretzat zailak izan ziren urte haiek oso gogoan ditudalako eta, bestalde, neure baitan haurra, nerabea eta gaztea nintzeneko harekin batera bizi naizela sentitzen dudalako.

Den-denak daramatzat barruan! Baina baita une bakoitzaren arabera izaten ditudan barneko pertsonaiak ere edo, hobeto esanda, haiek nahi dutenean agintea hartzea erabakitzen dutenak. Izan ere, Walt Whitman olerkariak zioen moduan, «nork ez darama barruan kontraesanez betetako jendetza?». Jendetza horretan adinekoak ere baditut, eta baita animaliak ere… Baina hori beste kontu bat da!

 

Nolakoa da zure idazketa prozesua? Kontadazu liburuari forma ematen ari zinen bitartean bizi izan duzun bitxikeriaren bat.

Uneren batean, Tadeok gustuko duen neskaren, Veraren, aita falkoneroa izatearen eta belatz bat izatearen ideia pasatu zitzaidan burutik. Hegazti harrapariekin egiten den ehiza, falkoneria, antzinako kirola da eta ez nekien gai horren inguruan gehiegi. Ondorioz, El peregrino, bibliografian azaltzen den liburua, irakurri nuen eta Pareja Obregónen, falkonero espainiarraren, bideo asko ikusi nituen.

Argentinako falkonero bat ere elkarrizketatu nuen. Pandemiaren erdi-erdian geunden eta, ondorioz, telefonoz hitz egin genuen, baina atzetik bere gabiraien oihuak entzun nitzakeen (gabiraiak hazten ditu!).

Gainera, nire bizilagunaren lorategian dagoen eta araukaria izena duen konifero oso altu eta hostotsu batean, belatzen bikote bat bizi da. Asko gustatzen zait haiei entzuten egotea eta ilunabarrean beren habiara nola iristen diren ikustea. Txoriei behatzen ikasi nuen. Idaztetik asko gustatzen zaidan zerbait da munduaren barruan mundu gehiago topatzea eta horiek irakurleei kontatzea. Eta mundu honek sekulako interesa piztu zidan!

 

Azken orrira iristen direnean, liburuarekin lotuta irakurle gazteek zer eramatea gustatuko litzaizuke?

Bidaiaz gozatu dutela eta merezi izan duela sentitzea gustatuko litzaidake; hau da, bizitzak proposatutako emozioetarako atea irekitzen ausart daitezela. Bihotzera gauza txarrak sartzen uzten dion atea gauza onak sartzen uzten dion ate bera da. Ez sufritzeko guk ixten badugu, edo gertatzen ari dena ukatzeko ixten badigute, esperientzia zoriontsuen intentsitateari ere itxiko diogu atea. Posible dela senti dezaten nahi nuke.

 

Zergatik gomendatuko zenieke irakasleei beren ikasleentzat liburu hau aukeratzea?

Liburuak hitz egiteko errazak ez diren gauzen inguruan hitz egiteko aukera irekiko duen itxaropena dut. Irakasle batek ikasleei entzuten badie eta beste batzuek aipatu nahi ez dizkieten gauzez hitz egiten badie, bihotzean gordeta eramango dugu beti. Denok izan dugu halako irakasleren bat eta ondo dakigu hori.

Gainera, liburuak suspensea ere baduela eta zer gertatuko den jakiteko gogoa ematen duela uste dut. Liburuko zatiak ahots ozenez irakurtzeko liburu ona da. Liburua irakurri zutenek irakurtzeari ezin ziotela utzi esaten didate. Gazteentzako liburu bat gomendatzeko arrazoi ona da hori.

 

Eman irakurleei aurrerapen txiki bat: Zergatik aukeratu zenuen libururako izenburu hori?

Christopher Marloweren liburuko lerro hauengatik aukeratu nuen (1564-1593):

 

 «Sumindura naiz. Ez dut aitarik edo amarik: lehoi baten ahotik jauzi egin nuen jaio eta ordu erdi eskaera eta, ordutik, munduaren alde batetik bestera noa ezpaten kutxatila honekin, borroka egiteko inor ez dudanean neure burua zaurituz…»

 

Hitz horietan neure isla ikusi nuen: asko gustatu zitzaidan lehoi baten ahotik jaiotzen ari den suminduraren irudia. Taroteko Indarraren karta etorri zitzaidan gogora. Nire ustez egia da: sumindura ezpatez betetako kutxatila gainean daramala ibiltzen da bizitzan zehar aurrera eta atzera eta, horren ondorioz, geure buruari min ematen diogu beste batzuei min eman ezin diegunean. Nire ustez, pertsonak, batzuetan, honela banatzen dira: beste batzuei min ematea aukeratzen dutenak eta beste batzuei min eman aurretik beren buruari min ematea nahiago dutenak. Baina kontua da sumindura ezagutu eta horrekin zer gertatzen den ikusi beharra dagoela. 

 

Hitz gutxitan

Gidoilaria, editorea eta orain idazlea izan ez bazina, zer izan nahiko zenukeen?

Musikaria. Abeslaria. Margolaria. Aktorea. Eta nire baitan bizi den jendetza horren barruan, baita landatar eremu bateko irakaslea, sendagilea, sendalaria ere… hamaika gauza! 

Nola definituko zenuke hitz bakarrarekin idazle gisa egiten duzun lana? 

Entrega.

De la boca de un leónez gain, beste zer liburu gomendatuko zenieke zure irakurle nerabeei? 

Hainbat liburu datozkit burura: Las mil y una noches; Calvin & Hobbesen kontakizunak; Julio Cortázarren Bestiario; Oskiren Vera historia de Indias; eta Ernst Gombrichen Breve historia del mundo.

Eskerrik asko elkarrizketagatik!